آشنایی با ابزار مشتقه

_{ابزار مشتقه یکی از ابزارهای مالی است که دارای ارزش مستقل نیستند و مطابق اسم آن، ارزش آن از دارایی دیگری مشتق می‌شود. در واقع ابزار مشتقه، نوعی ابزار مالی است كه ارزش آن از ارزش اوراق بهادار، كالاهای اساسی، نرخ بهره و شاخص اوراق بهادار مربوطه نشأت می‌گيرد و عملکرد قیمتی ابزار مشتقه، به تغییرات قیمت کالای مربوطه وابسته است. اين ابزار (اسناد) به دارنده آن اختيار يا تعهد نسبت به خريد يا فروش يک دارایی مالی را می‌دهد. وجود این ابزار می‌تواند خطر مربوط به پرتفوی دارايی مالی را كنترل كند. اين كنترل از طريق محدود كردن دامنه تغييرات قيمت يا نوسان پذيری قيمت‌ها رخ می‌دهد. ابزار‌های مشتقه را می‌توان با توجه به نوع دارایی پایه به دو دسته‌ی مالی (هر‌گونه ابزار مالی، ارز، شاخص، سهام، نرخ سود، اوراق بهره و…) و کالایی (کالا یا شاخصی بر حسب کالا) تقسیم کرد.}

_{متداول‌ترین دسته‌‌بندی ابزار‌های مشتقه به شرح زیر است که به صورت کلی در بورس اوراق بهادار، بورس کالا و بازار فرابورس قابل معامله هستند.}

_{قراردادهای آتی (Future Contract)}

_{قرارداد آتی يا آينده موافقت‌نامه‌ای است كه به موجب آن طرفين موافقت می‌كنند كه مبادله بر سر يک دارايی مالی را بنا بر قيمتی از پيش تعيين شده در زمانی مشخص درآينده انجام دهند. هر دو طرف موظف به اجرای قرارداد هستند و هيچ يک از آن‌ها نبايد كارمزدی مطالبه كنند.}

_{پیمان‌های آتی (Forward Contract)}

_{در این قرار‌داد، خریدار و فروشنده ملزم به خرید یا فروش دارایی مشخص، در زمانی معین در آینده و با قیمتی توافقی هستند. به قیمتی که طرفین در معامله بر سر آن توافق می‌کنند، قیمت تحویل گفته می‌شود. ارزش يك پيمان آتی بر حسب تفاوت "قيمت تحويل" و "قيمت مورد انتظار آتی" تعيين می‌گردد، كه می‌تواند مثبت و يا منفی باشد. هنگام بستن اين پيمان، قيمت آتی درست همان "قيمت تحويل" می‌باشد.}

_{قراردادهای اختیار معامله (options)}

_{اختیار معامله، قراردادی است که به خریدار آن، اختیار و نه اجبار خرید یا فروش یک دارایی معین را در قیمت تعیین شده تا یک ‌زمان مشخص اعطا می‌کند. از سوی دیگر فروشنده اختیار معامله اجبار دارد که تا پیش از انقضای مهلت آن، هر زمان که خریدار تمایل به اجرای قرارداد داشت، مفاد قرارداد را اجرا کرده و دارایی معین شده را در قیمت تعیین شده معامله کند. برگ اختيار معامله، يكی از اوراق بهاداری است كه دارنده آن حق دارد، اوراق بهادار خاصی (مثل سهام شركت ها) را ظرف مدت معينی، به قيمت توافقی، معامله كند .}

_{به طور کلی دو نوع اختیار معامله وجود دارد:}

_{اختیار خرید (Call option)}

_{اختیار فروش (Put option)}

_{قراردادهای معاوضه (swaps)}

_{قرارداد سوآپ یا معاوضه قراردادی است که بر اساس آن طرفین توافق می‌کنند که عواید ناشی از ابزارهای مالی‌ خودشان را در آینده معاوضه کنند. این نوع قراردادها معمولا بین شرکت‌ها منعقد می‌شود و در آن شرایط معامله، از جمله زمان پرداخت و نحوه محاسبه جریان‌های نقدی قید می‌شود. طرفین سوآپ متعهد می‌شوند که در تاریخ یا تاریخ‌های مشخص، معاملاتی را با یکدیگر انجام بدهند. دارایی پایه در معاملات سوآپ می‌تواند اوراق قرضه، وام، سبد دارایی ‌های بورسی و حتی شاخص سهام باشد. در حال حاضر اکثر قرارداد های مشتقه خارج از بورس به شکل سوآپ منعقد می‌شوند.}

مزایای اوراق مشتقه

_{پوشش ریسک}

_{ارزش اوراق مشتقه با ارزش دارایی پایه مرتبط است بنابراین ارزش این قراردادها به ارزش دارایی‌های پایه بستگی دارد. لذا ریسک ناشی از نوسانات قیمت را پوشش می‌دهد.}

_{نقدشوندگی بالا}

_{معاملات در بازار اوراق مشتقه نسبت به بازار نقدی سرعت و قدرت نقد شوندگی بالاتری دارند. به این معنا که شما می‌توانید به راحتی کالا و یا اوراق بهادار خود را به پول نقد تبدیل کنید.}

_{اهرم در معاملات}

_{وجود اهرم در معاملات مشتقه، آن‌ها را جذاب کرده است. این که شما در معاملات لازم نیست تمام پول آن را پرداخت کنید می‌تواند به شما کمک کند در معاملات خود از حجم بیشتری استفاده کنید که در صورت درستی تحلیل سود بیشتری کسب کنید. البته به این نکته باید توجه داشت که استفاده نادرست از اهرم ممکن است منجر یه از دست رفتن سرمایه شما شود.}

_{دو طرفه بودن}

_{برخلاف بازار نقدی در معاملات آتی، افراد می‌توانند هم در جهت افزایش قیمت و هم در جهت کاهش قیمت سود کسب کنند. یعنی وقتی قیمت افزایش می‌یابد افراد در قیمت پایین خرید خود را انجام داده و در قیمت بالاتر آن را به فروش می‌رسانند. از طرفی وقتی سرمایه‌گذاران پیش‌بینی می‌کنند که قیمت‌ها کاهش خواهد یافت، در قیمت بالاتر اقدام به پیش‌فروش کرده و پس از کاهش قیمت‌ها اقدام به خرید همان کالا می‌کنند و از اختلاف بین فروش و خرید منفعت کسی می‌کنند واین سبب می شود که بدون توجه به شرایط اقتصادی شما بتوانید با تشخیص درست جهت بازار از حرکت قیمت‌ها در هر طرف کسب سود کنید.}

معایب اوراق مشتقه

_{ریسک بالا}

_{ارزش‌گذاری مشتقات دشوار است زیرا بر اساس قیمت دارایی‌های دیگر، تعیین می‌شود. خطرات مشتقات فرابورس شامل ریسک‌های طرف مقابل است که پیش‌بینی یا ارزش‌گذاری آن‌ها نیز دشوار است. در اکثر موارد، ابزار مشتقه به تغییر در مقدار زمان انقضا، هزینه نگهداری دارایی اساسی و نرخ بهره، حساس است که این متغیرها، تطابق کامل ارزش یک مشتق با دارایی اساسی را دشوار می‌کنند.}

_{تنوع و پیچیدگی ابزار مشتقه}

_{ابزار مشتقه در طول زمان بیشتر می‌شود؛ به طوری که جهت استفاده از آن‌ها نیاز به ابزارهای ریاضی پیشرفته ایجاد می‌شود. این پیچیدگی و تنوع سبب می‌شود تا افراد کمی بتوانند از نحوه معامله آن اطلاع پیدا‌کنند و همچنین شرکت‌ها برای محاسبه سود و زیان مشتقه خود با مشکل روبرو خواهند شد. به این ترتیب ریسک استفاده از این ابزار برای شرکت‌ها بالا می‌رود.}